Water

Elke druppel telt

Het Italiaanse Gardameer stond vorig jaar op het laagste peil in zeventig jaar. In Frankrijk stond ruim zeventig procent van het grondwaterniveau onder het gemiddelde. In februari luidde het waterschap van Barcelona de noodklok omdat de waterreservoirs in de regio bijna leeg zijn. Om de reservoirs niet verder uit te putten werd al gewerkt met waterdestillatie, gebruik van zeewater en putwater en waren er al strenge regels voor watergebruik in de landbouw. Een nieuw noodplan gaat verder: inwoners van tweehonderd gemeenten mogen per dag gemiddeld maar tweehonderd liter water verbruiken per persoon. Wordt er meer verbruikt, dan gaat in de droogste regio’s de waterdruk omlaag. Iedereen wordt geacht mee te helpen: landbouwbedrijven, de toerismesector en de burger ook.

Rijkswaterstaat
In Nederland houdt Rijkswaterstaat als beheerder van grote rivieren en meren waterpeil en wateraanvoer altijd in de gaten. Bij droogte wordt het weinige zoete water uit de grote rivieren en meren zo goed mogelijk verdeeld onder alle watergebruikers, via stuwen, pompgemalen en sluizen. Waterkeringen en dijken die gevoelig zijn voor de droogte krijgen als eerste water. Extreme droogte kan scheuren veroorzaken en dus dijken en waterkeringen beschadigen. Drinkwater en energievoorziening krijgen ook voorrang bij de waterverdeling.
Het droogteseizoen begint in Nederland jaarlijks op 1 april, zegt Rijkswaterstaat. ‘Rond die tijd stijgen de watertemperaturen en groeien bomen en planten weer sneller. De vraag naar water en daarmee de kans op watertekorten neemt dan toe. Er is een watertekort als er minder water is dan nodig. Bijvoorbeeld als er in Nederland weinig regen valt en er ook weinig water via de Rijn en Maas ons land binnenkomt.’ Ook buiten het droogteseizoen, van oktober tot maart, kan er sprake zijn van waterschaarste.
Lange droge periodes zullen door de klimaatverandering ook bij ons vaker voorkomen. Door een lage rivierwaterstand stijgen de relatieve concentraties verontreiniging. Hierdoor kan het voorkomen dat rivierwater niet meer kan worden ingenomen voor de bereiding van drinkwater. Uitwijken naar een andere bron of buffer, zoals een spaarbekken, is dan meestal de vervolgstap.

Zoet water in de oceaan 
Paradoxaal: te weinig zoet water in de wateropslag van onze landen, maar door klimaatverandering te veel zoet water in de oceaan – door smeltende ijskappen en gletsjers, en door heftige regenval op diverse locaties. Dit kan de Atlantische golfstroom, die wereldwijd warmte herverdeelt, drastisch beïnvloeden. Onderzoekers van de Universiteit van Utrecht waarschuwden onlangs voor klimaatgevolgen door potentiële instorting van de Atlantische oceaancirculatie. Winters bij ons zouden er tien tot vijftien graden kouder door kunnen worden, maar het zuidelijk halfrond kan juist (nog) heter worden.

1200 miljard liter water
In 2020 produceerden alle Nederlandse drinkwaterbedrijven bij elkaar ruim 1200 miljard liter water. Volgens het Kennisplatform over de drinkwatervoorziening in Nederland verbruiken huishoudens ongeveer tweederde van het leidingwater, bedrijven een derde. Dan is er nog een marge van drinkwater dat naar gemeentediensten gaat, wordt gebruikt als bluswater, of valt onder lekverlies. In vergelijking met andere landen heeft Nederland een laag lekverlies. Het gemiddelde ligt op 6 procent.

In Frankrijk lekt twintig procent weg: bijna een miljard kubieke meter water per jaar. Vaak door ouderdom van waterleidingen, ook door droogte of vorst. De Franse regering heeft nu 180 miljoen euro uitgetrokken voor reparatie. In 2050 verwacht Frankrijk door klimaatverandering dertig tot veertig procent minder water te hebben. Water wordt er nu duurder bij hoger verbruik. Boeren zijn de grootste verbruikers en staan voor keuzes. In hun sector kan worden bespaard door bodemanalyses, andere gewassen en nieuwe irrigatie-apparatuur.

In ons land is de efficiency van leidingwatergebruik de afgelopen decennia verbeterd door groeiend milieubewustzijn, concrete beleidsmaatregelen, nieuwe technologieën voor waterbesparing en hergebruik. Particulier waterverbruik daalde aan het begin van deze eeuw met bijna acht procent en steeg weer in 2020, door relatief warmer en droger weer en het thuiszijn door corona. Drinkwaterbedrijven en de overheid willen het waterverbruik de komende jaren twintig procent lager zien.
Water in de woestijn De woestijn is vanzelfsprekend dé omgeving waar wordt gewoekerd met water. Het principe van condensatie kan er levensreddend zijn. Urgent drinkwater nodig? Kort gezegd: graaf een gat van minstens vijftig centimeter, zet een beker in het midden, leg een zeiltje over het gat met iets zwaars in het midden, en laat de zon zijn werk doen: vocht in de grond zal verdampen en in de kop druppelen.

Condensatie is voor waterwinning als principe ook gebruikt door de Italiaanse architect Arturo Vittori. Die zag op een hoogvlakte in Ethiopië hoe mensen moesten ploeteren om aan water te komen. Kilometers lopen, en dan vaak voor vuil water. De Italiaan presenteerde in 2012 zijn eerste Warka Tower: opgezet als bamboe frame dat polyester gaas draagt. Het net laat vocht uit de lucht condenseren tegen het koele oppervlak, waardoor druppels worden gevormd die naar beneden druipen en onderaan in een reservoir worden opgevangen.
De toren levert niet alleen water maar is ook een ontmoetingsplaats.

Warkaboom 
Het bouwsel is genoemd naar de Warkaboom, een wilde vijgenboom in Ethiopië. Vittori liet zich met zijn team inspireren door plaatselijke gebruiken. Onderdeel van het succes is, dat de Warka Tower in gemeenschappelijk bezit is van de dorpelingen, die de toren ook samen bedienen.
Na het eerste model experimenteerde de Italiaanse architect met meer prototypes. Soms zelfs met toevoeging van huisvesting, of met luifels die door het werpen van schaduw verdamping tegengaan van het opgevangen vocht. Afhankelijk van de weersomstandigheden kunnen deze lichtgewicht bouwsels tot honderd liter water per dag verzamelen. Ze zijn goedkoop: het kost vijfhonderd tot duizend dollar om een toren op te zetten. Er zijn inmiddels ook Warka Towers bedacht met zonnepanelen (W-solar), moestuinen met bewatering door geoogst water (W-garden), en verbeterde sanitaire voorzieningen (W-toilet). Van Warka Tower is de ijzersterke slogan Every Drop Counts: Elke Druppel Telt.

Wolken manipuleren
Met manipulatie van weersomstandigheden wordt al jaren gewerkt. In de Arabische Emiraten stond het in februari gewoon in de krant: dat er die week weer met ‘cloud seeding flights’ meer neerslag was gegenereerd. Er waren veertien vluchten uitgevoerd en het regende hard. Bij deze ‘cloud seeding’ werden vanuit een vliegtuig stoffen (zoals zoutkristallen vermengd met magnesium en kaliumzout) als condensatiekernen op bestaande wolken ‘gezaaid’, zodat grotere druppels ontstaan. Door deze techniek worden wolken omgezet in neerslag. TU Delft kijkt naar andere mogelijkheden om wolken zo te manipuleren dat ze kunnen worden gebruikt als weerkaatsing, als bescherming tegen de zon.

The Sustainability Pavilion 
In de Arabische Emiraten staat ook een staaltje van de Britse architect Nicholas Grimshaw. Die bouwde voor de recente Dubai Expo Terra -The Sustainability Pavilion: in energie zelfvoorzienend met ruim duizend zonnepanelen op een reusachtig, futuristisch dak. Het dak wordt gebruikt voor schaduw en verkoeling en oogst water uit de lucht. Op de wereldtentoonstelling in Dubai was duurzaamheid een van de hoofdthema’s, iets waarin Grimshaw al tientallen jaren expert is. “Een zelfvoorzienend gebouw in de woestijn is technisch gezien een enorme uitdaging”, zegt hij. “Maar zo moeten alle gebouwen in de komende tien jaar worden gebouwd.”
Wereldwijd wordt dus gezocht naar antwoorden op de waterschaarste, die ook economisch gezien verwoestende gevolgen kan hebben. In gebieden die zijn blootgesteld aan ernstige droogte is drinkwatervoorziening niet vanzelfsprekend, wordt landbouw en veeteelt geraakt en krijgt de plaatselijke industrie klappen.

Vormgevers, architecten en retailers kunnen niet meer om hun verantwoordelijkheden heen. Vind uit, experimenteer, wijs de weg, inspireer!

Info:
xxx