Jeanne Gang

Kosmopoliet in Buitenveldert

In een steeds dichter bevolkte wereld ontkomt geen grote stad aan de vraag waar verder te bouwen en te huisvesten, en hoe. Tuinstad Buitenveldert was vorige eeuw al een antwoord op precies diezelfde vraag: in 1935 onderdeel van het Algemeen Uitbreidingsplan voor Amsterdam. De eerste steen werd eind jaren ‘50 gelegd. Buitenveldert werd een aparte wijk maar valt tegenwoordig onder Stadsdeel Zuid – en daaronder valt ook businessdistrict Zuidas. De gemeente werkt nu aan integratie en vermenging van functies in dit gebied, aan een verschuiving naar een levendige, gemengde stad met wonen, werken en voorzieningen volgens de ‘Visie Zuidas’.
En precies op dit kruispunt, aan de Buitenveldertselaan en met vol uitzicht op die rijke Zuidas, staat nu het nieuwe appartementencomplex Q Residences. Dit is het eerste voltooide project in Europa van de Amerikaanse architect Jeanne Gang, en haar Studio Gang. Het wooncomplex is bestemd voor het veelgevraagde middensegment en bestaat uit twee woontorens met 248 huurwoningen, Quartz en Qube. ‘Twee residentiële krachtpatsers’, noemen makelaars de gebouwen. Quartz is met 23 verdiepingen 75 meter hoog en valt op door de golvende gevel: organische vormen in sierbeton. Qube ernaast heeft acht etages. Op de begane grond is ruimte voor horeca en retail. De gebouwen zijn buiten verbonden door een openbare plaza. Een verbindingspunt, zoals Jeanne Gang dat ook wil: voor onderlinge sociale verbinding, maar ook tussen mens en omgeving. Q Residences moet een schakel zijn in het omringende landschap.

Q Residences is als golvend wooncomplex wel even een statement. De Volkskrant schreef er laatst over dat met deze nieuwe woontoren ‘een kosmopolitische bouwstijl voet aan land heeft gezet in de oer-Hollandse tuinstad uit de jaren vijftig’. Jeanne Gang vertelde de krant dat ze de Nederlandse cultuur beter begrijpt door samenwerking met Nederlandse ontwerpers. Maar de Amerikaanse architect kende ons land al. Vers afgestudeerd aan Harvard werkte ze begin jaren ‘90 bij OMA, het architectenbureau van Rem Koolhaas in Rotterdam. Voor het recente project in Buitenveldert was bureau Rijnboutt co-architect, de Kroonenberg Groep projectontwikkelaar, Studio Piet Boon adviseerde bij woningindeling en invulling van openbare ruimtes, en tuinarchitect Piet Oudolf ontwierp de plaza samen met Deltavormgroep. Piet Oudolf is bekend van zijn High Line in New York (2009), het verhoogde stadspark op een oude spoorlijn. De Nederlandse tuinarchitect brak jaren eerder, in 2000, door in Amerika met een publiekstuin op een verwaarloosd stadsterrein in Chicago: Jeanne Gangs stad.
Op de plaza in Buitenveldert heeft hij stalen plantenbakken neergezet ‘met een spannend samenspel van kruidachtige planten, siergrassen, struiken en bomen’. De plantenbakken sturen vloeiende looplijnen die rekening houden met de windval.
Ook in de lobby van Quartz is werk van Nederlandse ontwerpers. Voor de deur staat een vijf meter hoge hand die een verlichte Q vasthoudt. Het is een bronzen sculptuur van Studio Job in Tilburg, de creativiteit symboliserend van Jeanne Gang die werd uitgeroepen tot Vrouwelijke Architect van het Jaar door The Architectural Review, in 2016. Het jaar daarna ontving zij de Louis I. Kahn Memorial Award, een van de meest prestigieuze architectuurprijzen van Amerika. In 2019 zette Time Magazine haar op de lijst van honderd invloedrijkste mensen ter wereld.

‘Actiegericht idealisme’ 
Het regent al jaren grote prijzen. Jeanne Gang ontving laatst in Parijs de nog nieuwe maar al vooraanstaande Charlotte Perriand Award voor haar inzet voor duurzaamheid, ecologische biodiversiteit en sociale oprechtheid. De Franse pionier Charlotte Perriand (1903-1999) naar wie de prijs is genoemd werkte als modernistische ontwerper met architecten als Le Corbusier en Jean Prouvé. De prijs wordt toegekend door The Créateurs Design Awards (CDA) aan architecten die geloven dat goed design de levenskwaliteit verbetert van gebruikers en gemeenschap. ‘Perriands waarden resoneren diep bij ons eigen werk,’ zei Jeanne Gang tijdens de prijsuitreiking in Parijs, de inzet benadrukkend van haar team. ‘Ik zeg dat wij worden gedreven door actiegericht idealisme. Dat wil zeggen dat we idealistisch zijn, maar dat ook willen omzetten in actie, en proberen om met uiteenlopende gemeenschappen te werken. En ik zie ook connectie met Perriands verbinding met natuur.’ Met haar eigen werk hoopt Gang anderen te inspireren ‘diep te geven om de natuur, en elkaar actief te ondersteunen als onderdeel van het grotere netwerk van levende dingen op onze planeet’.

Hoogste plafond 
CDA noemt Jeanne Gang ‘een vrouw die door het hoogste glazen plafond is gebroken’. En die plafonds zijn hoog. Haar nieuwe Vista Tower in Chicago is vijf keer zo hoog als wat er nu in Buitenveldert staat: met 365 meter het hoogste gebouw ter wereld ontworpen door een vrouwelijke architect. The Wall Street Journal noemt Vista Tower ‘makkelijk de belangrijkste toevoeging aan Chicago’s skyline binnen een generatie.’ Architectuurtijdschrift The Plan omschrijft de vormgegeven hoogbouw met ‘Sculptured High Rise’ en bejubelt het eerste aanzicht, en de keus van Studio Gang het principe toe te passen van ‘form follows function’. Dit was de stelregel die wordt toegeschreven aan de Amerikaanse architect Louis Sullivan (1856-1924), bijnaam ‘vader van de wolkenkrabbers’. Een beter principe, vindt The Plan, dan de ‘tot willekeurige vormen verdraaide hoge gebouwen in de wedloop van concurrenten boven elkaar uit te steken’. De vorm van Studio Gangs torens dient een doel. Zo bestaat Vista Tower uit verschillende volumes, waarvan het middelste deel is opgetild voor een voetgangersverbinding tussen de rivier en stadspark. Verbinding hier dus weer, in plaats van een barrière. Op de daken zijn groenzones.

Verticaal landschap
Jeanne Gang was midden veertig toen ze internationaal bekend werd door haar ruim 250 meter hoge woontoren Aqua (2010) in Chicago. Ook een weelderig golvend gebouw, met 82 verdiepingen. ‘Een van de weinige hoge gebouwen met een gemeenschap op de gevel,’ zegt Studio Gang daar zelf over. Het sociale contact tussen de verdiepingen werd benadrukt, de zichtlijnen en de rol van het uitzicht. ‘Het ontwerp gebruikt architectuur om de menselijke en onoverdekte verbindingen te vangen en herinterpreteren, die natuurlijker gebeuren als je dichter bij de grond woont. [..] Op strategisch vormgeven terrassen kunnen buren als ze dat willen makkelijk contact hebben, met uitzicht op hun stad. Het hele ontwerp is de optelsom van antwoorden op speciale omstandigheden van dichtheid, omgeving en gebruik.’ De Aqua toren werd bedacht als een verticaal landschap van heuvels, dalen en waterplassen.

Natuur 
Jeanne Gang werd geboren in Belvidere bij Chicago, Illinois (1963). In Chicago haalde ze haar Bachelor architectuur (1986), aan Harvard cum laude haar Master (1993). Haar vader, een bouwkundig ingenieur, nam Jeanne mee op reizen door de Verenigde Staten, langs architectonische highlights en naar imposante natuurparken. Dat waren grote indrukken. Het observeren van natuur geeft voor haar nog altijd belangrijke informatie ‘over de intelligentie en reactie van de natuur op leefomgeving.’
Wat architectuur betreft werd voor Gang het werk van de Italiaanse architect Lina Bo Bardi een inspiratie, die zich voor elke opdracht verdiepte in de plaatselijke cultuur en gewoontes. In 1997 stichtte Jeanne Gang in Chicago haar eigen bureau, niet lang na haar tijd bij Koolhaas in Rotterdam. Tien jaar na Aqua stelde de in eigen land steeds succesvollere architect, in een gelijknamig boek over haar Studio Gang (Phaidon, 2020), de vraag ‘hoe de creatieve, collaboratieve aard van het vak kan worden uitgebuit om samen maatschappelijke waarden te verleggen voor een evenwichtiger en florerender planeet. En welke architectuur gaan wij maken aan de hand van dit proces?’ Jeanne Gang heeft hierin een krachtige stem: ze is inmiddels hoogleraar aan de Harvard Graduate School of Design. Haar bureau steunt openlijk grote doelen, tegen racisme, voor gelijkheid, voor maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan. Gang neemt alle collega’s elk jaar ook mee de natuur in. Kamperen, foerageren, kanoën, sterrenkijken.

Parijs
Het architectenbureau heeft nu 130 medewerkers, en vestigingen in New York, San Francisco en Parijs. Het openen van een kantoor in de Franse hoofdstad was, zegt ze, het resultaat van een levenslange band. Ze kwam naar Parijs toen ze nog studeerde in Chicago, ‘en werkelijk de kracht voelde van architectuur en hoe het onze verstandhouding tot elkaar beïnvloedt, en hoe het cultuur produceert’. In haar tijd bij Rem Koolhaas begin jaren ’90 was Jeanne betrokken bij projecten in Lille en Bordeaux. In 2015 kreeg ze een belangrijke Franse onderscheiding; Frankrijk heeft vernieuwende architecten hoog zitten.
Volgend jaar wordt in Parijs haar project voltooid voor de Universiteit van Chicago. Het eindresultaat wordt drie keer groter dan het oorspronkelijke gebouw: met academische ruimten en huisvesting een ‘verticale campus’, met bio-diverse daktuin, groene ruimtes voor studie en ontmoeting, en voor urban wildlife. Voor dezelfde universiteit ontwierp Studio Gang in Chicago een nieuwe campus in 2016. Dat was ook het jaar dat Europa in beeld kwam. Het team kreeg de opdracht voor Buitenveldert en stuurde een voorstel in voor herontwerp van Tour Montparnasse in Parijs, de hoogste wolkenkrabber van Frankrijk. Er liep een competitie en Gang werd een van de finalisten. Aan deze ontwerpwedstrijd deden de grootste architecten mee – ook bureau OMA van Rem Koolhaas. De opdracht ging naar een architectencollectief van Parijzenaars, maar het werken in Frankrijk beviel zo goed dat Studio Gang er in 2017 een vestiging opende, nu met twaalf designers en een groeiend netwerk in Europa.

Boothuizen en vogels 
Jeanne Gang heeft inmiddels universiteiten, musea en wooncomplexen gebouwd, veel in haar eigen Chicago, de derde grootste stad van Amerika. Ook twee boothuizen: WMS Boathouse (2013) en Eleanor Boathouse (2016), onderdeel van het grotere plan voor een betere balans in Chicago. Jeanne Gangs ontwerp voor een nieuw vliegveld voor Chicago, O’Hare Global Terminal, is geïnspireerd op de rivier. De Writers Theatre in Glencoe buiten het centrum (2016) houdt verband met de Tudor-bouwstijl in de omgeving. Het open ontwerp is ook een verwijzing naar vroeg-modern Engels theater, waar alle sociale klassen bijeen kwamen.
In New York heeft Studio Gang organische vormen gebruikt voor het American Museum of Natural History. Aan de buitenkant bekleed met roze Milford graniet, en met ramen met een speciaal type glas (‘fritted glass’) dat veilig is voor vogels. Bomen houden het gebouw koeler in de zomer. In New York staat ook Solar Carve (2019), naast de High Line aan de rand van Manhattan, waarmee verder wordt onderzocht hoe gevels onder meer kunnen worden ingezet om meer licht toe te laten in de stad zonder te verblinden. In San Francisco staat Gangs Mira Tower (2020) en verrijst Mission Rock. Dat wordt even hoog als Q Residences bij ons in Nederland, maar heeft gevels die heel anders verspringen en verdraaien, met grote buitenruimtes voor bewoners.
Studio Gang is nu steeds actiever in het buitenland. In het Canadese Toronto komt een 150 meter hoge woontoren, One Delisle (2026), met veel groen op de spannend geschubde gevel. In Brazilië komt een Amerikaanse ambassade. Voor de Franse stad Nice is ook ontwerp gemaakt. Studio Gang steekt de voet nu dus steeds verder over de grens. Met mores, duurzame materialen, groene ruimten en gevelvormen voor het grotere goed. Met als eerste wapenfeit in Europa twee flats in Buitenveldert.

Info:
xxx